ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Γλώσσα είναι ο έναρθρος πειθαρχημένος λόγος, προϊόν της κοινωνικής συμβίωσης και συμφωνίας των ανθρώπων, με σκοπό την έκφραση και ανταλλαγή συναισθημάτων, σκέψεων, απόψεων και ιδεών. Η γλώσσα περιλαμβάνει οπτικο-κινητικά στοιχεία (χειρονομίες, μορφασμούς, σήματα κ.ά.) και τον ακουστικο-φωνητικό έναρθρο λόγο, ο οποίος αποτελεί την κύρια μορφή γλωσσικής επικοινωνίας, ιδιαίτερα στις πολιτισμένες κοινωνίες.

Η γλώσσα είναι ένας πολύπλοκος μηχανισμός και παράλληλα ένα κοινωνικό και ψυχολογικό φαινόμενο, γι’ αυτό και οι διάφορες πλευρές της μελετώνται από ειδικούς επιστημονικούς κλάδους. Η Γλωσσολογία μελετά των ανθρώπινο λόγο, γραπτό και προφορικό, κυρίως ως προς την εξέλιξή του και τη σύγχρονη λειτουργία του. Ο συνδυασμός της με την ψυχολογία διαμορφώνει το 1950 τον κλάδο της Ψυχογλωσσολογίας, που μελετά τη σχέση της γλώσσας με τις άλλες πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πιο πρόσφατοι επιστημονικοί κλάδοι είναι η Εξελικτική Ψυχογλωσσολογία, που μελετά την ανάπτυξη της γλώσσας στα διάφορα εξελικτικά στάδια και η Κοινωνιογλωσσολογία, που μελετά τη γλωσσική επικοινωνία στις διάφορες ανθρώπινες ομάδες.

Η γλωσσική εξέλιξη περιλαμβάνει δύο κρίσιμες περιόδους: την προπαρασκευαστική περίοδο (πρώτο έτος) και την περίοδο της κύριας γλωσσικής εξέλιξης.

1. Προπαρασκευαστική περίοδος (πρώτο έτος)

Τα πρώτα δείγματα ομιλίας είναι οι άναρθρες κραυγές του βρέφους που γεννιέται. Αργότερα αυτές χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν βασικές ανάγκες του. Κατά τον 4-5 μήνα η επαρκής εξάσκηση των φωνητικών οργάνων επιτρέπει τη χρησιμοποίηση έναρθρων φθόγγων και παρατηρείται αναδίπλωση των συλλαβών (νταντά, μαμά, τουτού κ.ά.). Αυτό ονομάζεται βάβισμα και μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώιμο παιχνίδι με τους ήχους. Τον 7^ο μήνα το παιδί απομιμείται διάφορους φθόγγους και ακούει. Η εξάσκηση των φωνητικών οργάνων συνεχίζεται. Η απόκτηση φθόγγων αποτελεί το ακατέργαστο υλικό της γλώσσας. Στην ίδια ηλικία το παιδί αποκτά την ικανότητα γα κατανόηση λέξεων και φράσεων που προφέρονται από τους άλλους, χωρίς όμως να μπορεί να επαναλάβει την προφορά τους.

Στους δώδεκα μήνες εμφανίζεται η πρώτη λέξη. Η ανάπτυξη του λεξιλογίου είναι αργή, καθώς οι δέκα πρώτες λέξεις χρειάζονται επιπλέον τρεις με τέσσερις μήνες για να εμφανιστούν. Νέες λέξεις προστίθενται κάθε λίγες ημέρες μέχρι το σημείο των 50 λέξεων. Στους 18 περίπου μήνες παρατηρείται μια ξαφνική έκρηξη στην ανάπτυξη του λεξιλογίου, που μπορεί να το πενταπλασιάσει ή να το δεκαπλασιάσει μέσα σε λίγες βδομάδες.

2. Κύρια γλωσσική περίοδος (2-5 έτος)

    Από το δεύτερο έτος αρχίζει η κύρια γλωσσική περίοδος. Στο τέλος του δεύτερου έτους το παιδικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει 400-700 λέξεις ανάλογα με τα ερεθίσματα από το περιβάλλον του παιδιού. Το νήπιο χωρίς καταναγκασμούς κατά τρόπο παιγνιώδη, φυσικά και αβίαστα μαθαίνει τη μητρική του γλώσσα. Η εξέλιξη της γλώσσας συνεχίζεται και κατά τα επόμενα έτη και όσο προάγεται η διανοητική κατάσταση του παιδιού, τόσο η γλώσσα του πλουτίζεται, εκλεπτύνεται και τελειοποιείται.

Από γραμματική άποψη παρατηρείται ότι οι λέξεις της πρώτης περιόδου παραμένουν άκλιτες, ενώ δεν γίνεται διάκριση των μερών του λόγου. Τα διάφορα μέρη του λόγου εμφανίζονται προοδευτικά με την ακόλουθη σειρά: επιφωνηματικές εκφράσεις, ουσιαστικά, ρήματα, επίθετα, επιρρήματα, αντωνυμίες, προθέσεις, αριθμητικά. Από το τρίτο έτος οι λέξεις αρχίζουν να κλίνονται και εμφανίζονται οι αριθμοί, οι πτώσεις, οι χρόνοι, οι βαθμοί σύγκρισης. Από συντακτική άποψη η αρχική γλωσσική μονάδα δεν είναι η λέξη, αλλά η πρόταση. Μέχρι την ηλικία του 2^ου έτους χρησιμοποιούνται οι λέξεις- προτάσεις (μονολεκτική περίοδος).

Στη συνέχεια συνενώνονται δύο λέξεις, ενώ από το τέλος του δεύτερου έτους χρησιμοποιούνται ορθές, αλλά μόνο θετικές προτάσεις. Από το τρίτο έτος χρησιμοποιούνται προτάσεις με μεγαλύτερο αριθμό λέξεων, ενώ εμφανίζονται οι ερωτηματικές και αργότερα οι αρνητικές προτάσεις. Μέχρι το πέμπτο έτος το παιδί έχει ξεπεράσει τις στοιχειώδεις δυσκολίες της γλωσσικής του εξέλιξης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτή έχει ολοκληρωθεί. Μετά το 15^ο έτος η γλώσσα παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της ωριμότητας. Παρ’ όλα αυτά η γλώσσα κάθε ατόμου εξελίσσεται συνεχώς σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Η γλωσσική εξέλιξη με την ταχεία επέκταση του λεξιλογίου και γενικά το σύντομο χρονικό διάστημα στο οποίο αποκτάται η γλώσσα, δεν είναι απόρροια συστηματικής διδασκαλίας κάθε νέας λέξης. Τα παιδιά φαίνεται να το καταφέρνουν αυτό μόνα τους, καθώς συναντούν νέες λέξεις και φράσεις στις καθημερινές τους συζητήσεις και τις προσθέτουν στο ρεπερτόριο τους. Όταν το κάνουν αυτό, χρησιμοποιούν το πλαίσιο, για να δώσουν νόημα και να κάνουν χρήση των διαθέσιμων γνώσεών τους. Παρ’ όλα αυτά στα πρώτα στάδια υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν την ύπαρξη στοιχείων διδασκαλίας μέσω της αλληλεπίδρασης των βρεφών και των γονέων τους. Η γλώσσα έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι είναι ταυτόχρονα κοινωνικό και γνωστικό εγχείρημα. Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εκμάθηση της γλώσσας είναι οι εξής:

• Τα υγιή εγκεφαλικά κέντρα (ακουστικά, λόγου, μνήμης, απτικά, γραφής), καθώς και τα αντίστοιχα αισθητήρια όργανα. Επίσης, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα κέντρα που έχουν την ευθύνη των φωνοπλαστικών και αρθρωτικών οργάνων, τα οποία ονομάζονται φωνητικά όργανα (πνεύμονες, λάρυγγας, φάρυγγας, γλώσσα, στοματική κοιλότητα, χείλη, δόντια).

• Οι ορμές για έκφραση και επικοινωνία, οι οποίες ενισχύονται από την ανάγκη για έκφραση και η βουλητική προσπάθεια για συνεργασία κι επικοινωνία.

• Η μιμητική ικανότητα. Αυτή αφορά στη μίμηση από το βρέφος και το νήπιο της ομιλίας της μητέρας και γενικά των ατόμων που το φροντίζουν. Εγκεκριμένα, το παιδί επαναλαμβάνει εσωτερικά τη λέξη θέτοντας σε κίνηση την αναπνοή (το κέντρο της βρίσκεται στον προμήκη μυελό), τη γλώσσα, το φάρυγγα και τη κάτω σιαγόνα. Μέσω επανάληψης της λέξης αυτή αφομοιώνεται και χρησιμοποιείται με ευχέρεια. Η μιμητική ικανότητα κορυφώνεται το δεύτερο και τρίτο έτος, οπότε μαθαίνεται η γλώσσα. Κατά τις νεότερες ψυχολογικές θεωρίες η μίμηση από μόνη της δεν είναι επαρκής στην εκμάθηση της γλώσσας. Απαιτείται και γνωστική συμμετοχή.

• Η ύπαρξη ακουστικού προτύπου. Το κοινωνικό περιβάλλον αποτελεί βασικό παράγοντα στην εκμάθηση της γλώσσας. Οι ενήλικες συνήθως μιλούν τη γλώσσας που έμαθαν στην οικογένειά τους, στο σχολείο και στις παρέες τους. Ο άνθρωπος διαθέτει την έμφυτη ικανότητα για εκμάθηση όχι μιας ορισμένης γλώσσας, αλλά της γλώσσας που ομιλείται στο περιβάλλον του.

• Η ύπαρξη κρίσιμων περιόδων. Αυτό σημαίνει ότι εάν για κάποιους λόγους η πρόσβαση του παιδιού στη γλώσσα είναι σοβαρά περιορισμένη κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του και το παιδί ακούει πολύ λίγα πράγματα, τότε η γλωσσική του ανάπτυξη θα είναι μικρή.